Het pleidooi voor een Vlaamse Grondwet is als de bloei van de Reuzenaronskelk. Ze steekt periodiek de kop op, verspreidt gedurende enkele dagen een penetrante geur over het politieke landschap, om vervolgens na enkele dagen te verwelken. Ik herinner mij de vermelding in de Vlaamse resoluties van 1999, de 11 juli-redes van Kris Peeters (2011) en Geert Bourgeois (2017) en de speech voor de gestelde lichamen van Jan Peumans (2018).
Alle heroplevingen van deze Vlaamse eis tot constitutieve autonomie waren schijnbewegingen van uitgedoofde steekvlammen. Zelfs het zogenaamde 'Handvest van Vlaanderen', een symbolische pseudo-grondwet die werkelijk een vodje papier is, haalde de eindmeet niet.
In 2008 beschreef Walter van Gerven, in een doorwrocht artikel in Knack, België als een onvoltooide federale staat. Dit artikel was voor mij onder meer de denkbasis voor mijn artikel 'Soevereiniteitsdebat in een land in devolutie' (2019). Intussen is mijn denken, mede door de coronacrisis, daaromtrent geëvolueerd. Zonder in detail te treden kan ik zeggen dat de voltooide federale staat van van Gerven, in grote lijnen en nagenoeg volledig overeenstemt met wat N-VA ziet als een confederale staat België. Deze verwarring van termen is niet wenselijk. Ik hou het daarom steeds, net als van Gerven, op de historische context van federaal en confederaal.
Met ander woorden zijn hiërarchisch grondwetten op identitair vlak geen communicerende vaten maar eerder evenwijdige stromen.
Van Gerven wijst op het feit dat we boven of moet ik eerder zeggen naast de Belgische Grondwet ook een Europese Grondwet kennen die als een soort raamconstitutie kan beschouwd worden. Bovendien kent Duitsland naast de Duitse Grondwet ook regionale grondwetten. Alle regio's (Länder genaamd) hebben in Duitsland een eigen grondwet, die hun identiteit meer aarding geeft. Het Duitse systeem bewijst immers dat de Duitse identiteit niet lijdt onder de grondwettelijk aarding van de regio's. Anderzijds heeft de Europese Grondwet niet geleid tot het afkalven van nationale trots richting Europese trots. Met ander woorden zijn hiërarchisch grondwetten op identitair vlak geen communicerende vaten maar eerder evenwijdige stromen.
Jan Jambon pleit dit jaar tijdens zijn 11 juli-toespraak voor het hertekenen van België via de uitvoering van art 35 van de Grondwet en vertrekkende vanuit een wit blad. Hij roept op om uit te gaan van een Vlaanderen en Wallonië die heer en meester zijn over alle bevoegdheden. Het is echter niet duidelijk of hij daar ook de institutionele bevoegdheden mee bedoelt. Ik vermoed van niet, want deze kunnen we enkel realiseren via de aanpassing van art 118 §2 en 123 §3 van de Grondwet of via een dubbele grendelprocedure in Kamer en Vlaams Parlement. Voor het laatste is bijgevolg een tweederdemeerderheid nodig.
We spreken af wat we nog samen willen doen
Het Loppem-moment van Bart De Wever ben ik zeer genegen, evenzeer een eventuele confederatie met Nederland. In mijn artikel 'Vlaamse onafhankelijkheid is enige echte staatshervorming' voer ik enigszins eenzelfde pleidooi. Enkel pleit ik voor een onafhankelijk Vlaanderen, met eigen grondwet als uitgangspunt. In het Loppem-pleidooi van Bart De Wever in de Krant van West-Vlaanderen is het niet duidelijk of zijn confederaal 2+2-model (twee volwaardige deelstaten, Vlaanderen en Wallonië, en twee deelstaten met een speciaal statuut, Brussel en de Duitstalige regio) uitgaat van een constitutief autonoom Vlaanderen. Ik vermoed van niet want met de quote: 'We spreken af wat we nog samen willen doen' verwijst ook hij enkel naar de heilige graal van de Grondwet: artikel 35.
Het Loppem-pleidooi is feitelijk een plan B. In de atomaschriftjesakkoorden van Michel I had N-VA voorzien om art. 118 §2 en 123 §2 voor herziening open te zetten, maar het 'Pact van Marrakesh' gooide roet in het eten. Mag ik wel zo vrij zijn om voor te stellen aan Bart De Wever om zijn Loppem-moment enigszins democratisch te legitimeren, door het voor de verkiezingen van 2024 te organiseren. Laat ons eerlijk zijn, als je na de verkiezingen, de grondwet wil negeren door een coup met de PS, dan negeer je ook de constitutionele en democratische rechten van de kiezer. Voor een stuk maak je de verkiezingen dan overbodig. Je vraagt de kiezers om hun stem uit te brengen voor een democratische samenleving die kort daarna autoritair omvergegooid wordt naar iets wat vooraf onbekend is.
Ze had in de feiten een drievierdemeerderheid en liet de kiezer een jaar later via de stembus haar coup legitimeren.
Mag ik nog vermelden dat de regering-Delacroix I, gevormd na de coup van Loppem, een regering van nationale eenheid was (liberalen, katholieken en socialisten) die 75 % van de zetels in de Kamer in handen had. Ze had in de feiten een drievierdemeerderheid en liet de kiezer een jaar later via de stembus haar coup legitimeren. Een coup met een gewone meerderheid na de verkiezingen, die de kiezers vervolgens vijf jaar moeten slikken, zou bovenop zijn onconstitutioneel statuut, nog eens ondemocratisch zijn.
Mocht er vandaag eenzelfde alternatieve Loppem-coalitie gevormd worden, die drie vierde van de zetels in handen heeft, kan ze onmiddellijk een Vlaamse grondwet invoeren. Je kan deze immers invoeren door met een tweederdemeerderheid een bijzondere wet te stemmen in het federaal parlement en vervolgens met een tweederdemeerderheid een bijzonder decreet in het Vlaams parlement. Ook de uitvoering van artikel 35 van de Grondwet wordt met dergelijke Loppem-coalitie slechts een formaliteit.
Ook Vlaams Belang was op 11 juli opmerkelijk stil over een Vlaamse Grondwet. Hoewel zijn lapidair pleiten voor de Vlaamse onafhankelijkheid ipso facto een Vlaamse Grondwet impliceert, zou het de partij sieren om binnen het federale bestel, nu reeds voor deze institutionele bevoegdheden te pleiten. Een Vlaamse Grondwet is hét identitaire statement par excellence. Laat ons niet vergeten dat het internationaal recht tot zelfbeschikking van een volk start met een eigen grondwet.
Een pleidooi voor een constitutieve autonomie was mijns inziens een goede invulling geweest.
We vinden de internationale legitimatie daarvoor terug in het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke rechten en het Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele rechten (beiden 19 december 1996). De oproep in de 11 juli-toespraak van Tom Van Grieken tot samenwerking met N-VA was robuuster geweest indien ze naast een bestemming ook het vervoersmiddel en de route had aangeduid. Een pleidooi voor een constitutieve autonomie was mijns inziens een goede invulling geweest.
In het Vlaams Parlement en binnen de federale regering wordt gespind over een nieuwe staatshervorming voor 2024. Laat ons daarnaast een 'groep van Loppem' oprichten die over partijgrenzen heen, Vlaamse denkers en politici samenbrengt voor het opstellen van een Vlaamse Grondwet. Laat ons gelijktijdig daarover interregionaal gesprekken voeren. Een Vlaamse grondwet die de fundering moet vormen voor een Vlaanderen van morgen. Een toekomstig Vlaanderen met aandacht voor alle maatschappelijke aspecten van economie tot sociale rechtvaardigheid. Het Vlaams Handvest kan daartoe zonder twijfel als vertrekpunt dienen.
